Sabena Helikopters

Lijndienst

Met ingang van 8 oktober 1965 werd het gebruik van de heliport in het centrum van Rotterdam door de Rijksluchtvaartdienst verboden voor eenmotorige helikopters. Dit betekende dat de door Sabena uitgevoerde lijndienst met de eenmotorige Sikorsky S-58 vanaf Brussel per 1 oktober 1965 naar Rotterdam-Zestienhoven verplaatst werd.

Deze lijndienst werd 2 x per dag gevlogen met de Sikorsky S-58C volgens onderstaand schema. Gevlogen werd daarbij via Eindhoven. De ticket voor een enkeltje Brussel - Rotterdam bedroeg in 1966 een bedrag van fl. 36,-, voor een retourtje moest een bedrag van fl. 69.- neergeteld worden. Deze dienst werd gevlogen tot 1november 1966, op deze datum stopte Sabena met alle helikopterdiensten.        

OO-SHP Sikorsky S-58C Sabena tijdens opstarten op Rotterdam- Zestienhoven                                               (Nico Terlouw, Rotterdam, april 1966)

Het waren de Belgische Posterijen die de aanzet gaven tot de start van het gebruik van helikopters voor de distributie van poststukken binnen Belgie. Op 21 augustus 1950 startte Sabena, in samenwerking met de Posterijen een helikopterdienst. Gevlogen werd met een Bell 47D met een nuttige lading van 235 kg. Dagelijks werd daarbij de route Brussel-Libremont-Luik-Tongeren-Hasselt-Beringen-Turnhout-Heerentaals-Antwerpen-Brussel gevlogen. Door Sabena werden in 1950 drie Bell 47D's aangekocht, de OO-UBA (c/n 179), OO-UBB (c/n180) en OO-UBC (c/n 490). Naast deze postvluchten werden deze helikopters ook ingezet voor andere doeleinden, zoals rondvluchten. Deze drie toestellen werden ook ingezet tijdens de watersnoodramp in 1953. In juli 1953 werden deze toestellen hergeregistreerd als resp. OO-SHX, OO-SHY en OO-SHZ.

In 1953 ontstond het idee om vanuit Brussel een commercieel helikopternet op te zetten. Gedacht werd daarbij om naar bestemmingen te vliegen die niet over een luchthaven beschikten, gelegen in de nabijheid van het stadscentrum. In de Verenigde Staten hadden ondertussen New York Airways en Chicago Helicopters met succes shuttlediensten opgezet tussen de luchthavens en het stadscentrum. Voor het uitvoeren van deze diensten werden vier Sikorsky S-55's besteld welke in 1953/ begin 1954 werden afgeleverd als de OO-SHA t/ OO-SHD (c/n 55-458, 532, 533 en 558). De Sikorsky S-55 had een capaciteit van 7 passagiers met een kruissnelheid van150 km/uur en was voorzien van een Pratt & Whitney R-1340 motor. Op 3 augustus 1953 werd met de S-55 OO-SHA de eerste openingsvlucht tussen Brussel en Rotterdam met een tussenlanding op Antwerpen. Na enkele proefvluchten werden op 1 september 1953 de verbindingen Brussel-Rotterdam (via Antwerpen), Maastricht (via Luik) en Rijssel open gesteld voor het publiek. Gevlogen werd hierbij 3x per dag en de vliegtijd tussen Brussel en Rotterdam bedroeg 1 uur 05. Op 5 oktober 1953 werd de verbinding Brussel-Keulen-Bonn toegevoegd. Op 20 december 1953 werd een proefvlucht uitgevoerd op Parijs, gevolgd door een proefvlucht op 7 juli 1954 naar London, echter het zou bij deze bestemmingen tot een proefvlucht blijven. Met de komst van de S-55's werden de drie Bell 47D's in de loop van 1954 verkocht, twee aan Ostermans Aero AB (OO-SHX werd SE-HAI en OO-SHY werd SE-HAK) en een aan MATA in Frankrijk (OO-SHZ werd F-OAPY).

Sabena's Sikorsky S-55  OO-SHA tijdens de landing op de heliport in het centrum van Rotterdam, let op de blaffende hond.  (Nico Terlouw, Rotterdam, 1956)

De Sikorsky S-55 vloot werd in maart 1955 versterkt met de komst van de OO-SHF (c/n 55-841) en OO-SHF (c/n 55-842). Een verdere uitbreiding van het lijnennet vond plaats met de opening van de dienst Brussel-Eindhoven-Duisberg op 19 april 1955 en Brussel-Dortmund op 6 mei 1955. Vanaf begin 1956 werden op de romp een grote witte identificatie letter aangebracht, de laatste registratieletter. Dit herkenningsmerk moest het werk vergemakkelijken voor de gronddiensten, die de passagiers naar de juiste helikopter moesten brengen, waarvan er soms verscheidende bij het vertrekpunt op Melsbroek stonden opgesteld.

De Sikorsky S-55 deed slechts drie jaar dienst en werd al snel vervangen door de Sikorsky S-58. De Sikorsky S-58 met zijn typische staartwiel had een capaciteit van 12 passagiers, verdeeld over 2 cabines met een kruissnelheid van 172 km/uur. Deze heli was voorzien van een Wright Cyclone motor van 1525 pk. Acht toestellen werden in de periode oktober 1956/ februari 1957, nieuw van de fabriek, aan Sabena afgeleverd als OO-SHG (c/n 58-324), OO-SHH (58-333), OO-SHI (58-356), OO-SHK (58-363), OO-SHL (58-388), OO-SHM (c/n395), OO-SHM (58-395) en OO-SHN (58-410). De zes Sikorsky S-55's vetrokken allen naar de Franse Luchtmacht.

Fraaie opname van de OO-SHG S-58C van Sabena bij vertrek vanaf de heliport op Rotterdam                             (Nico Terlouw, Rotterdam, 1961)

In 1957 werd een nieuw helikoptertype aan de vloot toegevoegd. De SE.3130 Allouette ll OO-CWH (c/n 1099) welke in de Kongo werkzaam was geweest, werd in juli 1957 ingeschreven als de OO-SHV. Tijdens de Wereldtentoonstelling in Brussel in 1958 werd bij het expositieterrein een aparte helihaven ingericht. Vanaf Zaventem konden de bezoekers direct naar het tentoonstellingsterrein worden overgevlogen. Voor dit doel werden twee Vertol V-44's van de fabriek gehuurd, de N74057 (c/n 44-418) en N74058 (c/n 44-438) welke beiden werden voorzien van Sabena opschriften en tijdens de tentoonstelling (april t/m oktober 1958) werden ingezet voor het vervoer van bezoekers tussen de luchthaven en het expo terrein als voor luchtdopen. Naast deze twee toestellen werd van de fabriek de Westland WS-51 Widgeon G-ANLW gehuurd, welke voorzien van Sabena kleuren tussen 2 april en 24 oktober 1958 eveneens werd ingezet voor rondvluchten.

In 1959 werd Sabena gevraagd om deel te nemen aan een expeditie naar Antarctica. Voor deze opdracht werd een verbeterde versie van de Bell 47, het model H aangeschaft. Deze Bell 47H werd op 3 juli 1959 ingeschreven als de OO-SHW. Na een succesvolle Zuidpool expeditie werd de OO-SHW in maart 1963 verkocht aan Ostermans Aero AB als de SE-HBE.

In 1959 werden al meer dan 250.000 passagiers vervoerd, echter de helikopterdiensten waren niet winstgevend. Voor verbetering dacht Sabena daarbij aan vervanging van de S-58. Van Sikorsky werd daarop de nieuwe Sikorsky S-62 N976 gehuurd welke gedurende de periode juni 1960 - februari 1961 op het lijnennet werd uitgeprobeerd. Hoewel Sabena tevreden was met het type, werd niet tot aankoop overgegaan.

Ook de Sikorsky S-62 N976 werd uitgetest op de lijn naar Rotterdam-Heliport        (Nico Terlouw, Rotterdam-heliport, 1960)

Ondertussen was Sabena overgegaan tot het reduceren van zijn helikoptervloot. In oktober 1960 werd de S-58 OO-SHO verkocht aan Gyrafrique als F-OBON, twee S-58's OO-SHM en OO-SHN werden in de zomer van 1960 verhuurd aan Elipadana in Italie en in september 1960 werden de S-58's OO-SHG en OO-SHM ter beschikking gesteld aan de Belgische Regering voor gebruik in de Kongo waar ze tot december 1962 dienst zouden doen. In december 1960 werd de S-58 OO-SHN verkocht aan Asahi Helicopters in Japan als de JA7067. De vloot werd in mei 1961 nog verder teruggebracht door het verlies van de S-58 OO-SHK welke verloren ging tijdens een testvlucht. Hierdoor ontstonden direct capaciteitsproblemen welke werden opgelost door de SE.3130 Alouette ll in te zetten op de dienst op Rijssel. In 1963 werden vijf toestellen, de OO-SHG, SHH, SHI, SHL en SHM verkocht aan de Belgische Luchtmacht als respectievelijk B-9/OT-ZKI, B-10/OT-ZKJ, B-11/OT-ZKK, B-12/OT-ZKL en B-13/OT-ZKM.

Om de diensten uit te kunnen blijven voeren werden in juni1963 twee Sikorsky S-58's, N869 (c/n 58-836) en N878 (c/n 58-350) in huurkoop overgenomen voor een periode van twaalf maanden van Chicago Helicopter Airways en werd het route net drastisch aangepast. De diensten vanaf Brussel naar Rijssel, Dortmund en Bonn werden gestopt. De tussenlanding op Antwerpen op de lijn Brussel-Rotterdam verviel en in plaats daarvan werd nu Brussel -Eindhoven- Rotterdam gevlogen. Keulen werd nu alleen in het weekeinde aangedaan met tussenstops op Maastricht en Luik en Duisberg werd 3x per week aangevlogen. In november 1964 werden de twee van Chicago Helicopter Airways gehuurde S-58's volledig eigendom en werden nu in het Belgische register ingeschreven als de OO-SHP (ex N869) en OO-SHQ (ex N878).

N869 S-58C in de kleuren van Chicago Helicopters met Sabena opschrift.                                   (archief Frank de Koster, Rotterdam-heliport, 1963)

In 1965 en 1966 raakte Sabena in financiele problemen. Door de onafhankelijkheid van Kongo verloor Sabena een grote inkomstenbron, daarnaast werden nieuwe vliegtuigen besteld zoals de Caravelle 6N en Boeing 707. In september 1966 werd besloten alle helikopter diensten per 1 november 1966 te stoppen. De twee resterende S-58's werden op 1 april 1967 uit dienst genomen en op Brussel in opslag gezet. Ook deze twee toestellen zouden worden aangekocht door de luchtmacht en in 1969 als de B-14/OT-ZKN (ex OO-SHQ) en B-15/OT-XKP (OO-SHP) in dienst worden genomen. De SE.3130 Alouette ll OO-SHV verliet als laatste de vloot en werd in januari 1968 verkocht in Israel.

Sabena Helikopters op Rotterdam

Naast de gevlogen lijndienst waren de Sabena Helikopters niet veel te zien op Zestienhoven. Een kleine uitzondering was de SE.3130 Alouette ll OO-SHV welk in zijn dienstperiode enkele malen te zien.  Het eerste bezoek stamt uit 1961, daarna zijn er nog waarnemingen in 1963 en april 1965).

OO-SHV SE.3130 Alouette ll in Sabena kleuren op Rotterdam                                                                                              (Nico Terlouw, Rotterdam, 1963)

Sabena Helikopters vlootlijst

OO-SHQ S-58C Sabena met op de achtergrond de OO-SHP op Rotterdam.   Links op de foto komen de passagiers aangelopen.                                                                                                                                                                                                             (Nico Terlouw, Rotterdam,1966)

bronnen:  Aeronews of Belgium, Sabena Helicopters (BARG16), Vlieggids Rotterdam, Airnieuws archieven,

Wim Zwakhals, juni 2017